De Grote of Onze Lieve Vrouwekerk te Tholen

Van de oorsprong van de Grote Kerk is niets bekend. Zeker is dat er in het midden van de 14de eeuw een kerk heeft gestaan op de plaats van het huidige middenkoor. Bij een verbouwing rond 1360 is deze gesloopt. Van de toen gebouwde of vergrote kerk rest tegenwoordig nog alleen het onderstuk van de toren die los stond van het toenmalige schip. Vermoedelijk zijn er na de verheffing tot kapittelkerk in 1404 met 9, later 11 kanunniken opnieuw bouwactiviteiten geweest. Bij de brand, die in 1452 een groot deel van de stad Tholen verwoestte, is de kerk waarschijnlijk gespaard gebleven. Wel wordt in de jaren daarna vermeld dat deze in slechte staat is.

Met de bouw van het huidige schip, vijf traveeën lang en het dwarspand zal men rond 1458 zijn begonnen. Mogelijk is het ontwerp het werk van de uit Brussel afkomstige, in 1474 overleden, Evert Spoorwater, een bouwmeester die in de Nederlanden betrokken was bij de bouw van bijna alle grote kerken in Brabants gotische stijl.

Zo werkte deze bouwmeester van 1443 tot zijn dood aan de nabij gelegen St. Gertrudiskerk te Bergen op Zoom. Toen de bouw van het hoge basilikale schip dat nodig maakte, heeft men de toren verhoogd tot bijna 49 meter. Het bouwtempo zal aanvankelijk vrij hoog zijn geweest daar men al in 1482 van overwelving sprak.

Oorspronkelijk zal aan een kruisribgewelf zijn gedacht. In verband met de slechte gesteldheid van de bodem en het grote gewicht van een dergelijk gewelf, zal men besloten hebben het aanmerkelijk lichtere netgewelf aan te brengen. Dit deel van de kerk zal rond 1510 zijn voltooid, waarna men aan het koor begon.

Uit de plattegrond van de kerk wordt duidelijk dat oorspronkelijk een volledige kooromgang met straalkapellen in de bedoeling heeft gelegen. Alleen het noordelijke deel hiervan is voltooid.

Aan de zuidzijde bouwde men het zuidkoor dat evenals het middenkoor een houten overkapping kreeg. Laatstgenoemde ruimte is tussen de meest oostelijke kolommen, waarop gewelfaanzetten zijn te zien, van een sluitingswand voorzien. De schilderingen in deze ruimte zijn omstreeks 1570 voltooid. Deze zijn tijdens de restauratie van de kerk, die van 1946 - 1959 duurde, onder een laag witkalk teruggevonden. De librije of bibliotheek, later bekend als diaconiehuisje en het noordportaal zijn vermoedelijk in de 16de eeuw tegen het schip gebouwd.